ترجمه و نوشته: حمیدرضا هدایت پناه



 
فرانسوی ها سال هاست که از تفنگ تهاجمی FAMAS به عنوان سلاح اصلی پیاده نظام در رسته های مختلف ارتش خود استفاده می کنند و با تجربیات رزمی عملیاتی این جنگ افزار در عراق و افغانستان، به نظر نمی رسد برنامه خاصی برای از خدمت خارج کردن آن داشته باشند.
اندازه جمع و جور و قدرت قابل قبول این تفنگ، کمتر شباهتی به سلاح های دیگر دارد و ارگونومی کم نظیر آن، هنوز هم هر سرباز را به تحسین وامی دارد.

تاریخچه طراحی

Paull Tellie هنگامی که در 1967 کار روی FAMAs را آغاز کرد به خوبی می دانست که قصد ساخت چه چیزی را دارد ارتش فرانسه سال ها بود که برای تأمین تفنگ تهاجمی یگان های خود در حال آزمایش سلاح های متعدد داخلی و خارجی مانند SIG SG 540 و MAs 49 بود ولی هیچکدام از این جنگ افزارها چیزی که فرماندهان ستاد پاریس می خواستند نبود. سلاح جدید باید قدرتمند، دقیق و با ارگونومی بالا ساخته می شد، همچنین سازگاری با استانداردهای NATO نیز فاکتور مهم دیگری بود که باید مدنظر قرار می گرفت.
مراحل طراحی و توسعه تفنگ تهاجمی آینده ارتش فرانسه با ناهماهنگی های متعدد به وجود آمده، به کندی در حال سپری شدن بود و اگرچه شرکت جنگ افزار سازی MAS واقع در Saint -Etienne تمام تلاش خود برای جلب نظر ژنرال ها را به کار می بست، هنوز سفارشی برای محصول جدید قطعی نشده بود. تا اینکه سرانجام با فرارسیدن نبرد چاد در 1977 و درخشش پیش نمونه های تحویل داده شده به نیروهای کماندویی، همه چیز متحول شد. سلاح جدید کوچک، قابل اطمینان و بسیار کارا بود، سرانجام در 1978 تفنگ تهاجمی جدید با نام Fusil d'Assaud de la Manufacture d'Armes de Saint-Etienne یا به اختصار FAMAS وارد خدمت رسانی شده و بیش از 400 هزار قبضه از آن توسط نیروهای مسلح فرانسه به سازنده سفارش داده شد.

طراحی خاص

تشخیص دادن FAMAS از دیگر سلاح ها هیچ وقت کار مشکلی نبود. دستگیره بزرگ بالای بدنه تفنگ در کنار قنداق کشیده آن، ظاهری متفاوت را برای FAMAS به ارمغان آورد. گذشته از خاص بودن ظاهر، این نوع طراحی از لحاظ ارگونومیکی نیز ویژگی های منحصر به فردی دارد که اگر سرباز بتواند با آنها ارتباط برقرار کند دیگر کار با هیچ سلاح دیگری جز این جنگجوی فرانسوی نمی تواند برایش راضی کننده باشد.
MAS از طرح «بول پاپ» و گلنگدن بسته برای ساختار اصلی FAMAS استفاده کرد تا بتواند بدون آسیب رساندن به قدرت، طول آن را تا حد ممکن کاهش دهد. در نتیجه این انتخاب تفنگ فرانسوی ها با 757 میلی متر طول در حدود 20 سانتی متر از تفنگ M-16 که آن نیز از فشنگ های 5.56×45mmNATO استفاده می کند کوتاه تر بود. این در حالی است که با جای دادن یک لوله بلند 448 میلی متری در جان بدنه آن، آسیبی به توانایی های تفنگ وارد نیامده و هنوز تا برد 300 متری توان بازدارندگی و دقت در اختیار تیرانداز قرار می گیرد. بدنه اصلی تفنگ به همراه ابزارآلات متحرک از فولاد ساخته شده اما برای کاهش هرچه بیشتر وزن در ساخت بخش های خارجی از مواد پلیمری استفاده گسترده ای شده، عملی که در نهایت وزن این جنگ افزار کشنده را به 3/8 کیلوگرم رسانده است.
FAMAS یکی از معدود جنگ افزارهایی است که از مکانیزم اهرمی ــ نیروی عقب نشینی تأخیری استفاده می کند. به تأخیرافتادن فرایند برگشت گلنگدن در فاز اولیه شلیک باعث افزایش توان کلی سلاح می گردد، زیرا گازهای داغ حاصل از سوختن باروت با فشار بیشتری به مرمی در حال خروج فشار می آورند که در نتیجه سرعت آن افزایش می یابد. برای رسیدن به این هدف یک اهرم با بازوهای نابرابر بین دو زبانه گلنگدن قرار می گیرد. این اهرم که در حالت مسلح بودن بین دو زبانه قرار دارد پس از شلیک و آغاز عقب نشینی گلنگدن مقداری از انرژی برگشتی را صرف خارج کردن بازوی خود از زبانه بالایی می کند و از آنجایی که بازوی کوتاه تر با زبانه پائینی درگیر است تأخیر زیادی در فرایند ایجاد می شود در نتیجه قدرت شلیک افزوده شده و سرعت دهانه لوله به عدد 925 متر بر ثانیه می رسد که برای لوله ای به این طول عدد قابل توجهی به شمار می آید.
ویژگی مهم دیگر در مورد FAMAS توانایی شلیک سه تیر به وسیله آن است. در این حالت با هر بار فشردن ماشه، سه تیر با سرعت بالا به سمت هدف شلیک می شود و حتی در صورتی که دشمن به جلیقه ضد گلوله نیز مجهز باشد، هجوم ناگهانی این حجم آتش و تمرکز آن می تواند موجب از پای درآمدن وی شود.
1ــ پد ضربه گیر لاستیکی
2ــ بخش جداشونده قنداق
3ــ پد مخصوص گونه
4ــ دریچه خروج پوکه
5 ــ پین های تنظیف
6ــ دو پایه نارنجک تفنگی
7ــ دستگیره حمل
8 ــ دستگیره مسلح سازی
9ــ سایت مخصوص هدفگیری
10ــ حامل نارنجک تفنگی
11ــ شعله پوش 22 میلی متر استاندارد
12ــ لوله
13ــ برگه ناظم آتش
14ــ ماشه
15ــ NATO ضامن آزاد کننده خشاب
16ــ خشاب
17ــ شماره سریال تفنگ
18ــ تنظیم کننده حالت شلیک تیربار ــ سه تیر

ارگونومی به زبان ساده

سلاح های «بول پاپ» به طول کمتری نسبت به انواع با چیدمان سنتی دارند ولی استفاده از آنها به دلیل پیچیدگی بیشتر و نیز قرار دادن بخش بزرگتری از بدن تیرانداز در معرض بخش بزرگتری از بدن تیرانداز در معرض دید دشمن همواره با تردید مواجه بوده است. اما مسأله ای که بیش از همه باعث بدنامی تفنگ هایی می شود که خشاب در پشت ماشه آنها قرار دارد، ارگونومی ضعیف تر و مشکلاتی است که تیراندازان چپ دست در استفاده از این تفنگ ها با آن روبه رو می شوند.
اما FAMAS را می توان یک استثنا در این زمینه به شمار آورد. دریچه خروج پوکه که امکان انتقال به هر دو طرف را دارد که در نتیجه از برخورد پوکه داغ به صورت تیرانداز جلوگیری می کند. همچنین دسته مسلح سازی تفنگ که در بخش بالایی قرار گرفته از هر دو طرف قابل دسترسی است. نکته جالب دیگر در این زمینه انتقال برگه ناظم آتش سه حالته FAMAS به درون قاب ماشه آن است. نوآوری جالبی که علاوه بر کاربرد ساده برای همه امکان تعویض حالت شلیک بدون چشم برداشتن از روی هدف را نیز به وجود می آورد. برگه تنظیم حالت رگبار و سه تیر نیز در پشت خشاب و زیر قنداق قرار گرفته که کار با آن را بسیار ساده کرده است.
برای هدف گیری هر چه بهتر، علاوه بر استفاده از لوله مناسب با انتقال بخش اعظم ابزارآلات متحرک به ناحیه انتهایی قنداق، نقطه ثقل FAMAS به بدن تیرانداز نزدیک تر شده و به وی اجازه می دهد تا نیروی بالارونده لوله که در هنگام شلیک تیربار ایجاد می گردد را بهتر کنترل کند. همچنین در بخش بالایی دستگیره بزرگ سلاح امکان نصب ریل های استاندارد و پس از آن انواع سایت های هدفگیری روی این جنگجوی فرانسوی وجود دارد. البته نباید انتظار داشت که FAMAS در این زمینه بتواند به رقابت با تفنگ های تهاجمی مدرن بپردازد، زیرا اندازه ریل بسیار کوتاه است و دوربین حرارتی را نمی توان به سادگی روی آن نصب کرد. همچنین فاصله زیاد لوله و دوربین دقت را تا اندازه زیادی کاهش می دهد.

افق های پیشرو

با معرفی استاندارد G2 در سال 1994، Nexter (که حالا مالکیت طرح «فاماس» را در اختیار گرفت) آخرین ارتقا ممکن را برای این تفنگ تهاجمی به همراه آورد. قاب بزرگ شده ماشه، استفاده از خشاب های 30 تیر STANAG که هم اکنون در اکثر سلاح های اعضای پیمان ناتو مورد استفاده هستند، نزدیکتر کردن خان های لوله و دسته بزرگ تر برای تیرانداز در زیر بدنه، از تفاوت های FAMAS G2 با نمونه های معمولی هستند، این سلاح که هم اکنون به وسیله تفنگ داران دریایی فرانسوی مورد استفاده قرار می گیرد، به احتمال زیاد آخرین عضو این خانواده است که به تولید انبوه می رسد و ارتش فرانسه برای رسیدن به اهداف برنامه سرباز آینده خود مجبور است نوعی دیگر از تفنگ های تهاجمی جدید را وارد خدمت کند اما این موضوع به هیچ وجه نمی تواند خاطره روزهای موفق FAMAS را از یاد سربازان خارج کند.
منبع: ماهنامه نوآور 90

/ج